DZIECKO W ROZWODZIE

Dziecko nie może myśleć «jak dorosły», ale może dziecięco zastanawiać się nad poważnymi zagadnieniami dorosłych; brak wiedzy i doświadczenia zmusza je, by inaczej myślało.

~ Janusz Korczak ~

Rozwód jest bolesnym przeżyciem dla wszystkich członków rodziny. Dla rozstających się małżonków, dla ich krewnych i powinowatych, dla przyjaciół….. jednak dla dziecka, bez względu na wiek, może to być najbardziej traumatyczne doświadczenie w swoim życiu. W bardzo wielu procesach rozwodowych dziecko staje się przedmiotem manipulacji w rękach skłóconych rodziców – zarówno matki, jak i ojca – co ma oczywiście bardzo negatywne konsekwencje dla młodego człowieka. Wciąganie dziecka w otwarty konflikt rozwodzących
się rodziców to niejednokrotnie powszechny obraz naszej codzienności. 

Każdy z rodziców uważa, że dziecko jest „jego” i posługuje się nim jako narzędziem do walki z byłym małżonkiem. Mówimy o alienacji rodzicielskiej, czyli o przemocy emocjonalnej wobec dziecka przejawiającej się na przykład poprzez okazywanie dziecku swojego niezadowolenia kiedy wraca ze spotkania z drugim rodzicem czy poprzez wywoływanie u dziecka poczucia winy za wesołą zabawę z drugim rodzicem. Alienacja rodzicielska to również pozbawianie dziecka w ogóle kontaktów z drugim rodzicem lub znaczne ich ograniczanie i uprzykrzanie.

Dotyczy to także utrudniania utrzymywania przez dziecko kontaktów z dalszą rodziną rozwiedzionego rodzica – dziecko traci możliwość kontaktu z przyrodnim rodzeństwem, z babcią i z dziadkiem, z ciociami i wujkami czy nawet z przyjaciółmi byłego małżonka.

Rodzice pochłonięci własnym konfliktem tracą z pola widzenia to co jest najcenniejsze – czyli dziecko, jego dobro i przyszły rozwój. W obecnych czasach można przejść przez proces rozwodowy w sposób spokojny i zrównoważony, który zapewni dziecku poczucie bezpieczeństwa i jednocześnie będzie dla niego bardzo ważną życiową lekcją, najważniejszym doświadczeniem w swoim dotychczasowym życiu. Takie możliwości daje rozwód w mediacji. Mediacja pozwala na to, co najważniejsze dla rozwodzących się rodziców i ich dziecka – na rozmowę o tym co jest (rozwód) i o tym co będzie (rzeczywistość po rozwodzie). Rozwodzący się rodzice powinni się zastanowić, co dziecko rozumie poprzez słowo: rozwód? Jest to oczywiście uzależnione od wieku dziecka. Każdy młody człowiek ma swoją własną „definicję rozwodu” w oparciu o wiedzę uzyskaną od rodziców, szkoły, rówieśników, o to co usłyszy w domu, z rozmów jakie są przeprowadzane w jego obecności. Czy rodzice powiedzieli dziecku co będzie się działo? Czy poinformowali jakie decyzje podjęli odnośnie swojego dalszego życia i jakie to będzie niosło konsekwencje dla dzieci? Takie właśnie pytania zadaje mediator rozwodzącym się rodzicom. Sprawiają one, że rozmowa dotyczy dziecka i jego potrzeb, a nie wojny rozwodowej. Bardzo ważną kwestią jest poinformowanie szkoły dziecka (jego środowiska) o tym, że jest rozwód w rodzinie. W momencie kiedy rodzice odpowiednio poukładają powyższe informacje – dziecko również dowie się o rozwodzie w odpowiedni dla niego sposób. Nie przypadkowo, chaotycznie i negatywnie, tylko w sposób spokojny i bezpieczny, pełen wyczerpujących informacji. 

Mediacje okołorozwodowe mogą odbywać się z włączeniem dziecka w proces mediacji, czyli przy fizycznej obecności dziecka. W zależności od wieku i świadomości dziecka (zazwyczaj powyżej 9 roku życia) może ono aktywnie, bezpośrednio uczestniczyć w sesjach mediacyjnych z rodzicami. Bardzo dobrym zwyczajem jest odczytanie dziecku ugody, jaką wypracowali rodzice. Wówczas daje to dziecku pełen obraz rzeczywistości po rozwodzie, a co najważniejsze – widzi rodziców rozmawiających o tym, jak ma wyglądać życie i codzienne sprawy każdego z członków rodziny. Uzyskuje poczucie bezpieczeństwa na kolejny etap życia. W sytuacji kiedy dziecko jest młodsze może uczestniczyć ono w mediacji w sposób pośredni. Nie bierze udziału w sposób aktywny w sesjach mediacyjnych, ale pomiędzy nimi odbywa rozmowy z pedagogiem, psychologiem lub mediatorem. Możliwe jest przeprowadzenie wywiadu informacyjnego z dzieckiem przed mediacją lub przed istotnym dla całości postępowania etapem. Pomaga to poznać jego więzi z rodzicami i prawdziwe emocje. Bardzo często dziecko w postępowaniu mediacyjnym jest niejawnym uczestnikiem. Wówczas jego uczestnictwo ma charakter symboliczny, np. krzesełko dziecięce czy karteczka z imieniem. Odbywają się także sesje poświęcone wyłącznie tematyce dzieci, rozmowy na ich temat, a każdy rodzic przygotowuje opis dziecka, tzw. „portret”. Ponadto w czasie mediacji (i za zgodą obu rodziców) włączane są do omówienia opinie psychologiczne lub pedagogiczne dziecka. Podczas mediacji możliwa jest także bezpośrednia rozmowa rodziców z psychologiem lub pedagogiem, który konsultował dziecko. Pozwala to dogłębnie poznać potrzeby i ewentualne problemy dziecka.

Aby zminimalizować stres w sytuacji rozwodu rodziców konieczne jest odpowiednie wsparcie dziecka w tym okresie. Do dyspozycji rodziców są rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne, ośrodki pomocy pedagogicznej, porady psychologów dziecięcych. Specjalistyczne badania psychologiczne i pedagogiczne pomogą wypracować właściwe rozwiązania dotyczące opieki nad dzieckiem po rozstaniu rodziców, dostosowane do wieku dziecka i jego potrzeb.